vanaf nu te bestellen: Nieuw in Stad

Aankondiging: hij is uit, eindelijk! Inmiddels verscheen al de tweede oplage van:

  • Nieuw in Stad, geschreven door Klaas van der Meulen met fotografie van Dorjan Ivan Rener Sitar. Het zijn 27 observaties van een Friese Drent die in Stad (Groningen) terecht komt.
  • Uit de inleiding: ‘Wat gebeurt er met een zestiger die in 2021 verhuist van Emmen naar Groningen? Van een provinciestad naar een provinciehoofdstad? De overgang van het landelijke, weidse Noordbarge aan de rand van Emmen naar het A-kwartier in Groningens binnenstad is een ingrijpende. Vrienden spreken van een schok. Wat te doen? Een diazepammetje en in de leunstoel wegzakken? Ik ga eropuit en onderzoek, als een kind dat in steeds wijdere cirkels de omgeving om de zandbak exploreert, de wereld voorbij Reitemakersrijge, pak de pen en beschrijf de ommekeer in mijn leven en zoek later samenwerking met een fotograaf.’

 De publicatie wordt uitgevoerd met echte kleurenfoto’s van 23 x 12 cm, die alle met de hand worden aangebracht. Fotograaf: Dorjan Ivan Rener Sitar, student geneeskunde, die uit Ljubljana naar Groningen kwam.

  • Het kan bij voorintekening worden besteld. Maak het bedrag over naar NL41 RABO 0104 4448 43 t.n.v. K. G. van der Meulen met vermelding van gewenste aantal en uitvoering. De verkoopprijs is naar keuze, afhankelijk van het aantal gewenste foto’s. Voorbeelden: met 1 foto: € 6,-, met 2 foto’s € 7,- met elke extra foto € 1,- erbij tot een maximum van 28 foto’s voor € 33,-.
  • Hoofdstuktitels: De zittende jongeling van Jeltsema, Mannendingetje, Ik vertrek, Ben Feringa en Jan Boer, Pomphuisterras en Koranschool, De Pieternella, Klaas, je bent de mooiste, Tandarts, Blühm en De Ploeg, Follies, Groningers zijn Friezen, Binnentuin, Geveltuinen, Het A-Kwartier, Toporgelmuziek, Overjarige Steradenttablet, Hejduks Wasknijper en Wall House #2, Klinkersnijder, Academie Minerva, Parkeren in Groningen, Het Pitcairn Museum, Blockhouse, Potdomme, duiven voeren is verboden, Isolatiewaarden, Putdeksels en het architecturale telefoonboek, Sitzpinkler, ‘Zeg t mor’ Cursus Gronings.

Uit hoofdstuk 1:We gaan de omgeving verkennen. Tijdens een wandeling langs de singels zien we hem. ‘De zittende jongeling’ van Jeltsema. Zoals met bijna alle beeldende kunst zoek ik er iets van mezelf in. Deze keer is het gemakkelijk. Een smal lijf, peinzende, serieuze blik, gespierde bovenbenen, echt een dorpsjongen. Een Groninger, wed ik. Eén die goed en vlot Gronings sprak, misschien nog spreekt. Het beeld is van 1960. Gemaakt door F. E. Jeltsema (1879 – 1971). Lopend over het hondenpaadje aan de singel,  zo goed als geen hondenpoep. Enthousiast complimenteer ik een man met zijn inparkeerkwaliteit en roep: “Een negen, jongen!”. Hij kijkt me vernietigend aan, bang dat ik zijn verderop staande vrouw jureer.’

Uit hoofdstuk 4:Je bent nieuw in Groningen en dan ontdek je dat een paar huizen verderop een café annex terras annex restaurant is. Het Pomphuis. Een broodje paling heet hier ‘flatbread smoked eel’. Patat wordt ‘fries’. Voor een Engels sprekende Fries is ‘fries’, zeg maar Gronings voor Fries een  interessant woord. Na een fietstocht met Emmense vrienden strijken we neer in het café. Een batterij over elkaar heen buitelende vrolijke jongens en meisjes bedienen ons en als boeren die grondwater over dorre akkers sproeien, pompen ze onophoudelijk Leffe blond in glazen.’

Uit hoofdstuk 8: Even een kopje thee en verder met de snerpende diamantboor. Van binnenuit klinkt het als een scheepswerfje in een bunker. Geen gestress als een onderdeeltje dat later in mijn mond zal worden verankerd op de grond flikkert en als een stuiter op het schoolplein onder een kast rolt, waarna Joppe, op zijn buik liggend, met een swiffer in de weer gaat. De stoppenkast maakt overuren en lampjes haperen  als een koor bij een rustteken. Mijn lippen voelen droog als de opengevouwen bovenkanten van een karnemelkpak dat een week op het aanrecht staat. Ik vertrouw de door Zeiss gestuurde handen als Urker vissers buienradar.’

DSC_0393

Uit hoofdstuk 12: ‘Projectontwikkelaars en roependen in de woestijn krijgen soms, en Minnesma van Urgenda altijd, pas na een kwart eeuw het gelijk aan hun zijde. Of de vermaledijde socialmediabrandstapel van de twitterintelligentsia. Toen in 1994 de nieuwbouw aan de Schuitemakersstraat en Reitemakersrijge werd opgeleverd was er sprake van een unicum. Nou ja, unicum, helemaal uniek was het niet maar speciaal zeker. Het was de tijd dat het begrip ecologie nog onbekend was, als vrouwenemancipatie bij orthodoxe religieuzen, de voorloper van de Christen Unie, of de Taliban. De ontwikkelaars hadden niet voor parkeerpleinen gekozen, maar voor een gemeenschappelijke tuin op de binnenplaats.’

Uit hoofdstuk 23: Heerlijk gevoel. Ja, ik beken, ik ken de man – en inmiddels vrij goed -, die stiekem de stadsduiven voert. Hij slentert in een sleetse ouwemannenjas door de stad. Op de plek waar je een versleten grijze pet met vettige randen zou verwachten, steekt een brutaal volle springerige kuif alle kanten op. Zijn nek is omzwachteld met de mooist denkbare sjaal ter wereld: wijd vallend, gehaakt, met kleurige blokjes uit de beste schilderwerken van Gerhard Richter uit de periode dat hij nog dacht dat geometrie gelijk stond aan landschappen. De man, hobby’s: zingen in projectkoren, lezen en schrijven, wandelen, rustig racefietsen en wereldraadselen oplossen, is eigenzinnig en eigenwijs als een Moslim met druk op de borst die ja zegt tegen een varkenshart of een minister die de eed [dat ferklearje en ûnthjit ik] in het Fries aflegt.’

Museum Het Loo negeert Keti Koti

Terwijl in het hele land vorige week met Keti Koti de afschaffing van de slavernij wordt herdacht en gevierd, volhardt Museum Het Loo te Apeldoorn, bomvol koninklijke pracht, prullaria en praal, in het presenteren van dubieuze kunst, zonder verwijzing naar de veranderde inzichten. Het betreft een kunstwerk dat door het Rijks Museum is uitgeleend: ‘Cupido en Sideron’ van Isaac Lodewijk la Fargue van Nieuwland, een aquarel uit ongeveer 1766. Afgebeeld zijn twee zwarte kinderen afkomstig uit Curaçao en Guinea, uitgedost in een mal kleurrijk bediendenkostuum, elk met een dienblad in de handen met daarop een kopje thee of chocolade. Volgens het bijschrift werden beide kinderen, Cupido en Sideron, als kamerdienaren cadeau gegeven aan Willem V. Mijn neefjes, we zijn hier in het kader van een familiedag, kijken raar op. Weggegeven. Als cadeau. Aan iemand in een ander werelddeel.

Deze museale onachtzaamheid is natuurlijk des te wranger nu koning Willem Alexander zijn excuses heeft aangeboden over het Nederlandse slavernijverleden en vergiffenis heeft gevraagd voor de onwelriekende acties van zijn graaiende voorouders die maar raak handelden in zwarte mensen. Ook werd bekend dat het koninklijk huis zo’n 600 miljoen heeft verdiend aan de handel in tot slaaf gemaakte kinderen, mannen en vrouwen uit overzeese gebieden, voor een deel als koddig uitgedoste verjaarspresentjes weggegeven aan bevriende relaties? Het mag bijzonder heten dat Museum Het Loo haar educatieve taak verkwanselt en schaamteloos voorbij gaat aan het leed aangedaan aan de tot slaaf gemaakten door het kunstwerk met het nare  bijschrift naïef te blijven tonen zonder te wijzen op veranderde inzichten. Museum Het Loo om een toelichting gevraagd meldt na vier dagen via een conservator dat dit onderwerp zeker langdurig is bestudeerd en tegen het licht gehouden. De tekst zou zelfs vier keer herschreven zijn.

Ik ben Dennis Wiersma, racefietsspiegels, Dilan Yeşilgöz

Maandagmiddag. Mijn fietsmaat wil een stukske rond het Zuidlaardermeer jakkeren. Ik moet afzeggen want er staat een overleg met de gemeente gepland, samen met andere binnenstadswijken. Van afspraken afzeggen houd ik net zo min als Piet Adema van tegenwicht geven aan de stikstofmaffia. De  nieuwe binnenstedelijke ontwikkelingen zijn interessant maar saai. Ik bewonder de geduldige voorzitter en droom weg naar het talud bij Loppersum, waar je die lekkere, goddelijke, gierende fluittoon hoort tussen je achterwiel en de scherp afgestelde remblokken als je met 59 naar beneden jacht. Die heerlijke pijn in mijn longen, middenrif en afgematte ziel als ik mijn fietsmaat tevergeefs probeer bij te houden. Mijn strakke bovenbenen als de sportmasseur met net iets te weinig massageolie op mijn stugge beenhaartjes niets ontziend haar gang gaat en mijn spieren kneedt als een Turkse bakker te droog brooddeeg voor de hadj. Bij de rondvraag, ver na sluitingstijd, probeert iemand de discussie nieuw leven in te blazen. Als ik haar getergd uitleg waar een rondvraag voor bedoeld is kijkt ze me verstoord aan. Godver, een denniswiersmaatje denk ik dan. Ik ben Dennis Wiersma.

Eind vorige eeuw maakte ik van nabij de discussie over tweede buitenspiegels op auto’s mee en daarna de gordelverplichtingdiscussie. Na ettelijke doden door afslaande vrachtwagens is de dodehoekspiegel verplicht. Racefietsers zijn inmiddels aan helmpjes gewend. 90 % heeft een bel. Maar een veiligheid bevorderende fatsoenlijke spiegel is een brug te ver. Inmiddels verplicht op de Speedpedelec. Het interessante, maar vreemde feit doet zich nu voor dat de conservatieve wereld van racefietsers de eenvoudige spiegel (gemonteerd in de linker beugel) overslaat en en masse overgaat op een kek kwetsbaar en duur radarsysteem dat, gemonteerd aan de zadelpen, achterop komend verkeer detecteert, en permanent rood knippert als een bordeel-w.c.-raampje met stroomstoring. In fietsadvertenties en in geschorenbenenbijeenkomsten heet het racefietsstuur al cockpit, hahaha.

De tweede VVD’er voor wie ik mijn pet afneem, ik word met de dag milder, is Dilan Yesilgöz. Ze besluit dat politieagenten vanaf nu geen herkenbare religieuze symboliek mogen uitdragen. Dus geen keppeltjes, bungelende rozenkransen, jubeltenen in retrosandalen, kruisjes, enkelkettinkjes, maansikkels, libido killing hoofddoeken en pastafariaanse vergieten, ongewassen baarden of tonsuur. Eindelijk. Godsdiensten prima, maar achter de voordeur. Nu het onderwijs nog, denk ik erachteraan. Weg met religies in scholen. Dennis had zijn plan al klaar liggen. Auke Dennis Wiersma, jongen, we gaan je missen bro.

Een dag uit het leven van een pensionado,

Ex-kankerpatiënt Maarten van der Weijden doet iets speciaals. Zichzelf voor 250K laten imploderen in een dunwandig koekblik enkele kilometers op weg naar de Titanic lijkt ‘m niks, dus wordt het een speciale triatlon: de Elfstedentocht fietsend, zwemmend en lopend. Hij houdt van uitdagingen. Die zijn er meer. Ik onderzoek hoe lang ik aan één stuk kan fietsen. Na eerdere tochten van 113 en 133 is mijn doel nu 150 kilometer. Het worden er 165 kms. De omstandigheden zijn optimaal: matige wind (West 3), 18° om 06.00 en 25° om 12 uur, en mijn vorm is okee.

Het wordt tegen de wind in via Grijpskerk, Kollum, Dokkum (over het Bolwerk) naar Holwerd. Dan rechtsaf en voor de wind naar Lauwersoog en onderdijks, met af en toe even een max van 47,8 aantikkend, naar Uithuizen. Schapen kijken me, kauwend en aarsmaden de ruimte biedend, ‘waarom doe je dit?’ vragend, verbaasd aan. Weer rechtsaf richting Groningen. Bij 140 kms slaat vermoeidheid, verzuring en tegenwind toe. Ik realiseer me dat opgeven altijd nog kan, maar ik ben Sjaak van der Tak niet. Mijn gemiddelde vervalt van 27,8 naar 26 bij thuiskomst. Gelukt. Tevreden. Zeer moe, maar dood of stikkapot noem ik het niet. Twee bananen, twee bidons en twee koeken houden me de 165 kilometers in 6.20  op de been. Een bad met rek- en stretchexercities, 1,32 liter Radler herstellen mijn spieren & vochtpeil.

Wat dit bewijst? Lijven zijn tot veel in staat. Als je geluk hebt ook herstel van nare ziekten. Volhouden en je net iets meer inspannen loont en levert prachtherinneringen op.  Fietsend heb ik de neiging wat te romantiseren; mijn jeugd ligt onderweg verspreid. Ik lees de mooie zin ‘Wat der ek bart yn’e wrâld, sjoch dernei yn Aldwâld’. Maar het is ook de streek van omgekeerde vlaggen, een burgemeester die onder de tafel verdween toen er protesten tegen een AZC ontstonden en het was de streek van giftige chemische industrie tussen Oudwoude en Westergeest, moorden op Bonifacius en Marianne Vaatstra door gereformeerde boeren uit de streek. Gelukkig maar dat er ook tegenhangers zijn: een nieuw restaurant in het voormalige Kollumer gemeentehuis en de alles herstellende kunsten; dichter François Haverschmidt woonde hier en beeldenmaker Jan Ketelaar, voor wiens beeld ‘Wachten op Hoog Water’ ik even afstap om een foto te maken.

Bij thuiskomst ligt er sinds vaderdag een bijzonder boek van Anjet Daanje te wachten: ‘Veelvuldig en alleen’ en wacht een bezoek aan het Midzomernachtconcert met organisten Robert Koolstra en Tymen Jan Bronda die, tweehandig en tweevoetig in de Lutherse kerk tekeer gaan op drie orgels in elke samenstelling die de bijna volle zaal wenst. Bach, Händel en Mozart. Kippenvel.

Ahmed Marcouch, dhr. Springsteen en FC Emmen

Soms heb je dat: je zou een politicus of bestuurder je kind toevertrouwen. Ik had het met Wim Kok, Joop den Uyl, Jaap Boersma en Andrée van Es. Ik heb het met Carola Schouten, Jesse Klaver, Sigrid Kaag, Hugo de Jonge, en Ahmed Marcouch. Als Ahmed Aboutaleb terugneemt dat zijn dochter (zou ze een huwelijk ambiëren) per se met een Moslim zou moeten trouwen dan ook deze Ahmed. Marcouch, burgemeester van Arnhem. Wandelaar, openbaarvervoerreiziger, literatuurliefhebber, kenner. Hij loopt door de straat en we maken een praatje. Ik vergeef hem zijn blauwe CDA-pak. Dat hij geen leren polsbandje eindigend in gekleurde kraaltjes, witte sneakers en enkelsokjes draagt, vergoedt veel. Alles. Gewoon even een praatje maken, dat kan hij. Op wiki lees ik dat hij als analfabeet naar Nederland kwam. Duidt op doorzettingsvermogen. Anders dan bij Dennis Wiersma, Halbe Zijlstra, Khadija Arib, zijn er over Marcouch geen schandalen bekend die wijzen op een in de jeugd aangetaste karakterstructuur die bijschaving behoeft. Schandalen gaan er bij hem niet komen ook. Vertrouwen. 100 procent.

Muziek is als vrouwen op de kermis: hier lelijk en onbegrijpelijk, daar lieflijk en mooigepolijst, ouderdom verhullend alsof het een ziekte is. Dhr. Springsteen treedt op in Amsterdam, struikelend op het podium als Ron Jans op de Enschedese grasmat. De volgende dag lezen we recensies. Vakblad ‘Oor’ zegt “geconstrueerd, rugpijn, bejaarde spierballen, houterig, verval, gezicht van Joe Biden, moeite met loskomen, uwv-keurder, geilneven, handgebaartjes, ouderdomskwaal, bezig met geesten, hij leeft nog, onnodig, dramatisch geluid.” Het AD bericht: “oudjes, sterfbed, verzuipen in ondoorgrondelijke brij van geluid, pletwals, slijtage, minder dan voorheen, moeite, tam, lastig en met uitsterven bedreigd.” De erbij geplaatste foto toont als kinderen zo blije zestigers in malle t-shirts die als halvegaren met de handen opgeheven als Pinksterfetisjisten op een E.O.-landdag in Lunteren of Elspeet dhr. Springsteen als de heiland aanbidden. Toch was het een geslaagd concert zeggen de kranten die als plattelandspolitici lijden aan keuzestress en zowel de stikstofmaffia als woke ecologen te vriend willen houden.

FC Emmen. Enkele jaren was ik seizoenkaarthouder en maakte de ups en downs mee. Van de Eerste naar de Eredivisie en weer terug. Zoals je in het onderwijs de leraarskwaliteiten kan aflezen aan het klassenmanagement in haar/zijn wit-zwart gemengde klassen en het gedrag van de docent als hij pauzewacht loopt of werkweken begeleidt, zo herken je bij voetbaltrainers de trainerskwaliteit als je reservespelers ziet warmlopen. Daar komen ze. Een stuk of vijf. Slordig hesje over het shirt. Afgezakte kousen. Armbandjes, halskettingen met kruisen en afbladderende maansikkels die de eigenaar gaan jinxen. Even naar de cornervlag sjokken, been wat heffen en voordat het akelige pijntje in de lies opspeelt weer laten zakken, wat met de armen heen en weer wiebelen alsof ze bijles krijgen voor de cursus tambour-maître in de buitenwijken van Klazienaveen-Noord en als kinderen met zoete flesjes onophoudelijk lurken aan een roze bidon van Easy-Toys met een drinknippel in afgesleten tepelvorm. Het veel gepredikte winnaarswoord van echte trainers, ‘intensiteit’ is bij trainer Lukkien onbekend als fatsoen bij de twitterintelligentsia en belastingmoraal bij pseudo-Monegasken als Verstappen en Mollema.

Yogafietsen, Linkse mannen, Pfeiffer

I.L. Pfeijffer wordt over zijn pil Alkibiades in het Forum bevraagd door Rense Sinkgraven die deze keer, anders dan bij Lisa Loeb, wel in vorm is. Filosoof, romancier, dichter, historicus, classicus Pfeiffer zit op de praatstoel in een afgeladen hoek van Forum. Sinkgraven heeft zowaar enkele open vragen in petto. Verder geponeerde stellingen, suggesties, of ordinaire bijval (‘Maar dat is allemaal al bekend’ en enkele keren ‘Klopt’ en ‘Ja ja’ alsof hij de maestro wil geruststellen). Naarmate het gesprek vordert verdwijnen Sinkgravens zenuwen en mijn reserves en besluit ik dat ik het boek wil lezen. Pfeiffer koketteert met zijn verlangen als een vrouw te zijn, laat zijn vijf exorbitante ringen, grijze haren en embonpoint shinen als een wulpse vrouw haar kralen op de meikermis, weet waar de lach zit en debiteert gemakzuchtig hetzelfde grappige voorbeeld als bij Buitenhof op t.v.

Fietstopsnelheden sijpelen uit me weg als libido’s uit dichtgegroeide senioren. Ik gooi het over een andere boeg: stayeren, in vijf uren Groningen – Gieten -Emmen -Ter Apel – Mussel- en Stadskanaal – Hoogezand – Groningen en dat zonder stops. Met twee koeken, één banaan, 1,5 liter ranja lukt dat 133 km lang. Een soort yoga. Onderweg mediteer ik wat & doe secretariaatswerk, schrijf dit journaal, overdenk mijn twee onhebbelijkheden, stippel strategieën uit die de verkoop van ‘Nieuw in Stad’ moeten bevorderen en neurie ik Bach-koralen. En passant vervloek ik een plofkraak-AudiQ8- rijder die me onopgemerkt wil hakselen in zijn spaakwielen en geniet ik van mijn vroegere habitat: Emmen en verre omgeving. Het voelt als weleer: een waar-de-wind-ons-voert-rit met mijn zoons. Voor de wind fietsen en dan worden opgehaald bij een snackbar met superieure frieten.

Linkse mannen heten ze. We zitten in het atrium van een wooncorporatiegebouw aan het Damsterdiep en horen dat auto’s als pleziervaartuigen zijn: 23 uur per dag aan de ketting. Kleurige stoeltjes in een theateropstelling. Dure geluidsinstallatie en een goedkope pilaar die luisteraars het zicht ontneemt als JOVD’ers het geloof in Rutte. Twee jonge, sympa, lachgrage, drukke presentatoren: Wilbert van de Kamp en Bram Douwes. Wilbert in een arbeideristische overall die zijn tatoeages op de kuiten kek accentueert drinkt tussen de gesprekken door bier uit de fles, en Bram, in een modieus pakje, die drie keer vertelt dat hij in de Gerbrand Bakkerstraat woont. Gastsprekers met enkelsokjes en ultralange overhemdsmouwen en broekspijpen uit de tijd dat extra stof altijd handig was mocht je iets willen vermaken of je zoon op een bij je pak passende hoody willen trakteren.

We horen over een Verkeers Circulatie Plan 2.0. En over Groningen dat graag autoluw wil worden, maar dat, als een puber die met pilletjes wil stoppen, nog erg lastig vindt. Gespreksdeelnemers wordt gevraagd naar autobezit. Zowat iedereen zegt, beschaamd, ja. ‘Waarom deel je geen auto met je buren?’ wil ik aanmoedigend schreeuwen, maar het keurige publiek wordt wijselijk buiten de discussie gehouden en aan insprekend roepen vanaf de tribune is men niet gewend. Groningen maakt stapjes, horen we. We zijn zelfs gidsstad voor Stockholm, Antwerpen en Barcelona. Qua fietsvriendelijkheid verslaan we 010 en 020. Na afloop fluisteren we Bram in dat parkeerruimte afhankelijk maken van deelauto-initiatieven niet voorbij gekomen is.

Een Duitse week met Benneckestein, Bach en De Ploeg

‘Een Duits meisje van Heidi Benneckenstein’ (Mijn leven in een neonazifamilie) herlezend, leert me dat er vlakbij, te weten in West-Duitsland en relatief kortgeleden, het boek is van 2017 en de auteur werd in 1992 geboren, neonazistischhe kinder- en jeugdkampen waren, opgericht naar voorbeeld van de Hitlerjugend. Heidi was lid van de Heimattreue Deutsche Jugend en was, zoals ze het zelf zegt, een nazimeisje. In haar omgeving werden kinderen völkisch opgevoed en kregen een paramilitaire scholing. Kleding, boeken, opvoeding, alles ademde een verstikkende, nare walm waaraan ze zich op haar negentiende ontworstelt. Waarom herlees ik het boek? Op vakantie in Oostenrijk leren we dat in Oostenrijk naast het verschrikkelijke concentratiekamp Mauthausen nog 40 zgn. nevenkampen waren. Ik wil doorgronden waar het vandaan komt dat grote groepen mensen rechtsextremistische ideologieën aanhangen. Benneckenstein lezen is een eye-opende aanrader.

Het wordt sowieso een Duitse week. We begonnen met Bach in de Martinikerk. Organist Erwin Wiersinga speelt, afwisselend met Leo van Doeselaar, het complete orgelwerk van Bach. Dit is het negentiende concert. Met vriendin E. ga ik er eens voor zitten. Het verlangen naar de muziek maakt de kerkstoelen tot fauteuils. Het Agricola/Schnitger/Hinsz-orgel glimt in het avondlicht, alsof de koster uren in de weer is geweest met een potje De Vries’ Zuivere Wrijfwas. 3500 pijpen, 53 registers, kijk en verwonder je, luister eens: hoe barok wil je het hebben? Al jaren plaatst de Volkskrant dit orgel op de eerste plaats. Misschien wel van de wereld. We genieten van de muziek. Heerlijk. Na een uur staan we op, kijken elkaar vrolijk aan en zeggen: wat hebben we gehoord? Veel was nieuw. Naast de voor een deel overbekende koralen schreef Bach ook veel vrij werk en dat vergt wat tijd om te doorgronden vanwege de complexiteit, maar wat mooi. Caleidoscopisch komt misschien het dichtst in de buurt: je houdt een koker voor je ogen met allerlei vormen en kleuren, je draait eraan en er verschijnen wondermooie vergezichten. En dit dan via de oren. Zo ongeveer.

Schreuder

Meer Duitsland. We fietsen naar Coldam, tussen Weener en Leer en bezoeken een expositie van tien

Jonkman

Ploegleden. Waarom we dit de beste Ploegexpo tot nu toe noemen? Vanwege het getoonde werk: veel en soms nieuw. Vanwege de combi Ploeg naast glaswerk van glaskunstenaar Vincent van Leeuwen.  En vanwege de schitterende locatie: een oude, maar goed geconserveerde schuur en paardenstallen. Jonkman komt met expressionistisch werk dat ik niet van haar kende, Veldhoen verbaast met prachtige abstracten, Schreuder schildert mooie, eenvoudige kerkgebouwen met sprekende kleuren, Cornelius heeft driedimensionale miniaturen. Alkema, Buigel Boering, Van den Berg, Van der Wal, Klaveringa en Breunis maken het tiental compleet. Er lopen draden van Ploegers naar de Duitse expressionist Kirchner. Oude draden: Jan Wiegers leerde Kirchner begin vorige eeuw in Davos kennen en nieuwe: huidige Ploegleden die zich door Kirchner laten inspireren.

‘Arib’4

Ik dwaal graag wat door Stad. Inmiddels heb ik geleerd te slenteren en deze vaardigheid bevalt me. Daar is ze weer, zij die ik ‘Arib’ noem, nu op een stoeltje voor de Akerk. De spijkerbroek met scheuren heeft ze ingeruild voor een wijde rok met Riffijnse motieven. Ze wenkt me waarbij haar lange vlecht van links naar rechts danst en ik schuif een ijzeren stoel bij. ‘Je zier er goed uit,’ zegt ze lijzig.  Geen enkelsokjes, witte sneakers of malle armbandjes.’ Ik ben perplex. Ze gaat door: ‘Ken jij Marokkaanse auteurs?’ Ik ben gek op vrouwen zonder omwegen, maar aarzel toch wat. ‘Eh, behalve enkele die in Nederland zijn komen wonen, eh nee.’

Dit is onze derde of vierde ontmoeting. Hoewel onze wiegen duizenden kilometers uiteen stonden delen we interesses. De liefde voor boeken bijvoorbeeld en die voor converserend van de hak op de tak springen. Ze gaat verder over ons beider nieuwe ontdekking: Anjet Daanje. ‘Daanje is Groningse, wist je dat?’ ‘Nou,’ zeg ik, ‘ze woont in Groningen, maar ze is Drents hoor. Net zoals Hermans vaak voor Groninger werd versleten maar toch een Amsterdammer was.’ ‘Interessant dat je Hermans noemt,’ zegt ‘Arib’, ‘beiden hebben Groningse achtergronden en in Daanjes De herinnerde soldaat ontdekte ik relaties met het werk van Hermans. In Hermans’ De donkere kamer van Damocles speelt fotografie een bijzondere rol, gedoe met een donkere kamer. En guess what, beide hoofdpersonen van De herinnerde soldaat hebben een fotozaak. Ze fotograferen, retoucheren, fixeren en drukken wat af en ondertussen heeft de hoofpersoon een enorme existentiële crisis die me aan Hermans’ Dorbeck doet denken.’ En eindigde Daanje in haar laatste boek niet in een verzonnen Gronings dorp Barghuizen zoals Hermans Achtste Exloërmond in Drenthe verzon, waar een kamp was vanwaaruit Osewoudt ontsnapte?’

‘Dat je dat allemaal weet,’ zeg ik, onder de indruk. Ik krijg kippenvel en kijk naar haar mohair trui en zie een tattoo die verdwijnt onder de licht opgestroopte mouw. Ze stelt voor in de zon te gaan zitten op de kussens in de vensterbank bij verswarenmarkt Lente. Ze ziet mijn verbazing en schiet in de lach. ‘Ja, ik doe een bijvak Nederlandse Literatuur en stort me op auteurs die lange tijd in Groningen hebben gewerkt of nog werken.’ Terwijl Thomas van Lente groetend voorbij komt, gaat ze verder. ‘Ja, en de initialen WFH van Hermans komen bij Daanje prominent voorbij als de hoofdpersoon op zijn zoektocht door Duitsland zich een straatnaam probeert te herinneren.’ ‘Tot gauw,’ groet ik haar en koop verse gember bij Thomas.

Grunneger Laidjesfestival, Der Aa-Theater 20 mei 2023 (€ 11,-)

Feest. Muziek. Gronings. En dat in Stad, waar gewoonlijk het dialect te horen is als realiteitszin onder studenten die denken dat schurft het best bestreden wordt door samen onder dekentjes te kruipen. Denk aan een uitvergrote schoolavond waar alleen de brutaalste jongens, omgekeerd petje of hoedje op, het podium betreden en slechts twee meiden. Vanavond zijn het vooral de oudere jongeren die in de spotlights staan. De zaal is goed gevuld met vrienden, buren, een lutje leergierige delegoatsie van de cursus Grunnegers ‘Zegt mor’ en muzikantenpartners die voor de gelegenheid nieuwe sneakers voor hun helden hebben gekocht.

Hister

De jury is eigenzinnig en hanteert voor niemand begrijpelijke kwaliteitscriteria: winnaar wordt het duo Hister, die bij de publieksbeoordeling in de onderste regionen zat. Twee presentatoren scharrelen nerveuzer over het podium dan de optredende helden. Een schitterende groene zigeunerinnenrok die om de twee woorden ‘fantastisch’ roept en een racefietserlook-alike die vergeten heeft een pauzetekst voor te bereiden als een changement wat langer duurt en het publiek drie keer vraagt hoe hoog de olde grize is. Heerlijk, wat een avond, op zoek naar de sex, drugs, bitterbal en rock&roll.

Na de pauze wordt het geluid krachtiger. In totaal komen negen acts voorbij. We horen dat de deelnemers zijn bijgestaan met tekst- en muziekadviezen. En zelfs een heuse workshop. Dat leidt o.a. tot een fraaie samenwerking van accordeoniste Rianne Pijper en gitarist Jaap van der Molen. Rianne Pijper speelt de sterren van de hemel en volgt Jaap als een bordercollie z’n baasje. Nog een verrassing: Henk Wilpschaar en Jack Sipkes; dat de zenuwen het plectrum in de reistas houden valt helemaal weg tegen de prachtige, maar veel te korte mondharmonicatonen. Hun wensdenken plaatst Groningen als een supermacht tegenover Den Haag.

Luister en huiver: de teksten voeren ons naar het innerlijk van ‘De Groninger’. Hister over een nooit eindigende zoektocht door het leven. Bluesy Remco Rotgers met een diep gemeend ‘Ik hold van die’ voor zijn overleden pa. Het Jonkje met de pet, een rappende

Jan Slagter

hiphopper die nog wat moeite heeft met de techniek, met een ‘teuverdans’. De zesmans superband Jan Slagter met een excellerende saxofoon en een snerpende gitarist voor wie de blues een kameroad is. Skodiacs over de aardbevingsellende, treffend verwoord als ‘Carnaval in t noorden is een polonaise achteroet’. ‘Dit ist’ die met teksten van Kees Zwart ‘Blut’ spelen, ‘zunder dreum, macht, en laifde’. En het openingsnummer van Stieven Prins, die vol homor het nadeel van het platteland bezingt: ‘Ik verveel mie dood.’

Fietsen van Passau naar Wenen

Waldfenster: Clio rijdt, spoort en remt lekker en zuipt niet veel. In een pension in Waldfenster lees ik in Anjet Daanjes ‘De herinnerde soldaat’. De Duitse stadjes doen me aan Drenthe denken: overal een Freiwillige Feuerwehr en mannen die verslingerd zijn aan zit- en bosmaaiers als vrouwen aan eyeliner en 12-uurs lipstick. Maar nu naar Passau en dan door naar het land van sigarettenautomaten aan de weg, Mozart, Kafka, Hitler, Klimt, Haider, Von Karajan, Graf, Lauda, Waldheim en Happel.

Passau: de Dom van Passau heeft het grootste Domorgel ter wereld en de poenigste (goudkleurige) preekstoel. De Beierse stad, met maar liefst tien partnersteden, houdt van water, bidkapelletjes – waarbij de stigmata van de gekruisigde allemaal een soort huidschimmel lijken te hebben –  en fietsers. De Inn, Ilz en de Donau omklemmen bij het Dreiflüsseeck de stad als de Seine in zijn eentje het Parijse Île de la Cité. Anjet Daanje wint de Libris Literatuur Prijs met ‘Het lied van ooievaar en dromedaris’.

Schlögen: de route langs de Donau is één van de mooiste fietsroutes(*) denkbaar, zolang

Benedetto Fellin

je je niet ergert aan de automobilisten die rijden als akkerbouwers die bang zijn dat de round-up is uitverkocht bij de groothandel. Onderweg een privé Museum of Modern Art bezocht, het Schütze Museum met 52 vertegenwoordigers van het fantastisch realisme. Veel spannende (zelf)portretten. We spreken twee Zuidafrikaanse artists in residence en wijzen hen op kansen in Groningen. De Donau kleurt overal groen / bruin / grijs en nergens blauw.

Linz: Oostenrijks derde stad, een stad ter grootte van Groningen, maar de gezelligheid en levendigheid van Apeldoorn of Heerenveen. In sjieke kledingwinkels worden nog steeds afzichtelijke lederhosen verkocht. De vaste lijnen van trolleybussen en trams maken het fietsers soms o zo lastig. De route langs de Donau ernaartoe is wonderschoon. Af en toe ga je met een dieselpontje naar de overkant.

Grein: We fietsen met Noren, Fransen, Belgen, Schotten, Duitsers en een alleraardigst koppeltje uit Zwijndecht. De route naar Grein, een typisch Oostenrijks stadje aan de Donau, gaat langs Mauthausen, waar een monument en museum met bezoekerscentrum het concentratiekamp toont. De barakken, met o.a. het crematorium, geven een onthutsend beeld van het voormalige concentratiekamp, waar 100.000 mensen van de 200.000 die er verbleven vermoord zijn, o.a. met het gas Zyklon B. Naast Mauthausen waren er in Oostenrijk nog zo’n veertig zogenaamde nevenkampen.

Melk en Krems: In Melk bezoeken we Stift Melk, een abdij met gangen van bijna 200 meter. Indrukwekkend. Klatergoud. Pompeus. Het is een frisse dag met een motregenwaas die maar niet regen wil worden. Met tegenwind kracht vier stoempen we langs de Donau. We vergapen ons aan de grote hoeveelheid door bevers aangeknaagde bomen. Achter kaap kont van vrouw I kost het fietsen me geen moeite, maar ik zweet als een paard dat op middeleeuwse hoefijzers de endurance doet. Met een Oostenrijker praten we over Steurhinterziehung of tax evasion. We hebben het over solidariteit. Saamhorigheid. Hij schaamt zich voor de zwartgeldstromen. Hij gelooft ons niet als we hem vertellen dat In Nederland 9.500.000 mensen in een maand vrijwillig hun belastingaangifte invullen. Digitaal ook nog.

Tulln: Harde wind en kou. De tocht naar Tulln is saai. Met medefietsers praten we over de opkomst van de Japanse knoop, de vochtopnamecapaciteit van nepzemen in fietsbroeken, het plan van onderwijsminister Wiersma om onvoldoendes op het vak Nederlands middelbareschooldiplomering tegen te houden, het succes van e-bikes en volksmennende populistische politici, die in no time veel volgelingen scoren, maar ook snel weer van hun voetstuk kunnen vallen. Hoe komt het dat fascistoïde politici in Oostenrijk sneller succes hebben dan in Nederland? We bezoeken een jarentachtigcafé met muziek van Supertramp en Rolling Stones en drinken er enkele retro campari’s on the rocks.

Wenen: de laatste fietsdag brengt ons naar Wenen.

(*) De Donau Radweg klettert mijn fietsroutetoptien gelijk op drie binnen na het  Pieterfietserspad Maastricht/Emmen, de (winterfiets)Elfstedentocht en net voor het jaagpad Dokkum – Dokkumer Nieuwezijlen.