Waldfenster: Clio rijdt, spoort en remt lekker en zuipt niet veel. In een pension in Waldfenster lees ik in Anjet Daanjes ‘De herinnerde soldaat’. De Duitse stadjes doen me aan Drenthe denken: overal een Freiwillige Feuerwehr en mannen die verslingerd zijn aan zit- en bosmaaiers als vrouwen aan eyeliner en 12-uurs lipstick. Maar nu naar Passau en dan door naar het land van sigarettenautomaten aan de weg, Mozart, Kafka, Hitler, Klimt, Haider, Von Karajan, Graf, Lauda, Waldheim en Happel.

Passau: de Dom van Passau heeft het grootste Domorgel ter wereld en de poenigste (goudkleurige) preekstoel. De Beierse stad, met maar liefst tien partnersteden, houdt van water, bidkapelletjes – waarbij de stigmata van de gekruisigde allemaal een soort huidschimmel lijken te hebben –  en fietsers. De Inn, Ilz en de Donau omklemmen bij het Dreiflüsseeck de stad als de Seine in zijn eentje het Parijse Île de la Cité. Anjet Daanje wint de Libris Literatuur Prijs met ‘Het lied van ooievaar en dromedaris’.

Schlögen: de route langs de Donau is één van de mooiste fietsroutes(*) denkbaar, zolang

Benedetto Fellin

je je niet ergert aan de automobilisten die rijden als akkerbouwers die bang zijn dat de round-up is uitverkocht bij de groothandel. Onderweg een privé Museum of Modern Art bezocht, het Schütze Museum met 52 vertegenwoordigers van het fantastisch realisme. Veel spannende (zelf)portretten. We spreken twee Zuidafrikaanse artists in residence en wijzen hen op kansen in Groningen. De Donau kleurt overal groen / bruin / grijs en nergens blauw.

Linz: Oostenrijks derde stad, een stad ter grootte van Groningen, maar de gezelligheid en levendigheid van Apeldoorn of Heerenveen. In sjieke kledingwinkels worden nog steeds afzichtelijke lederhosen verkocht. De vaste lijnen van trolleybussen en trams maken het fietsers soms o zo lastig. De route langs de Donau ernaartoe is wonderschoon. Af en toe ga je met een dieselpontje naar de overkant.

Grein: We fietsen met Noren, Fransen, Belgen, Schotten, Duitsers en een alleraardigst koppeltje uit Zwijndecht. De route naar Grein, een typisch Oostenrijks stadje aan de Donau, gaat langs Mauthausen, waar een monument en museum met bezoekerscentrum het concentratiekamp toont. De barakken, met o.a. het crematorium, geven een onthutsend beeld van het voormalige concentratiekamp, waar 100.000 mensen van de 200.000 die er verbleven vermoord zijn, o.a. met het gas Zyklon B. Naast Mauthausen waren er in Oostenrijk nog zo’n veertig zogenaamde nevenkampen.

Melk en Krems: In Melk bezoeken we Stift Melk, een abdij met gangen van bijna 200 meter. Indrukwekkend. Klatergoud. Pompeus. Het is een frisse dag met een motregenwaas die maar niet regen wil worden. Met tegenwind kracht vier stoempen we langs de Donau. We vergapen ons aan de grote hoeveelheid door bevers aangeknaagde bomen. Achter kaap kont van vrouw I kost het fietsen me geen moeite, maar ik zweet als een paard dat op middeleeuwse hoefijzers de endurance doet. Met een Oostenrijker praten we over Steurhinterziehung of tax evasion. We hebben het over solidariteit. Saamhorigheid. Hij schaamt zich voor de zwartgeldstromen. Hij gelooft ons niet als we hem vertellen dat In Nederland 9.500.000 mensen in een maand vrijwillig hun belastingaangifte invullen. Digitaal ook nog.

Tulln: Harde wind en kou. De tocht naar Tulln is saai. Met medefietsers praten we over de opkomst van de Japanse knoop, de vochtopnamecapaciteit van nepzemen in fietsbroeken, het plan van onderwijsminister Wiersma om onvoldoendes op het vak Nederlands middelbareschooldiplomering tegen te houden, het succes van e-bikes en volksmennende populistische politici, die in no time veel volgelingen scoren, maar ook snel weer van hun voetstuk kunnen vallen. Hoe komt het dat fascistoïde politici in Oostenrijk sneller succes hebben dan in Nederland? We bezoeken een jarentachtigcafé met muziek van Supertramp en Rolling Stones en drinken er enkele retro campari’s on the rocks.

Wenen: de laatste fietsdag brengt ons naar Wenen.

(*) De Donau Radweg klettert mijn fietsroutetoptien gelijk op drie binnen na het  Pieterfietserspad Maastricht/Emmen, de (winterfiets)Elfstedentocht en net voor het jaagpad Dokkum – Dokkumer Nieuwezijlen.

Het mooiste Parijse  métrostation is Concorde. De muren een spatie- en interpunctieloos scrabblespel: 44.000 beletterde tegels die samen de verklaring van de rechten van de mens vormen. Parijs bezoeken betekent Frans spreken waar mogelijk.

Zo spreek ik een muzelman in een Parijse moskee die zich had verschanst in de koranbieb en, gezien de pics op zijn inderhaast weggelegde foon, niet had gerekend op durfallen die hun hoofd om de deur zouden steken. De moskee heeft muren die met een compulsief-kinderlijke eenvoud zijn ingelegd met blauwwitbruine mozaïekjes. Die geven het gebouw een  welhaast Calvinistisch-zuinige uitstraling, vergeleken met de roomse kerken die overlopen van pompeuze, gelijkvormige, bijna anti-artistieke, goedkope maar tegelijk dure bombast. De woestijngodsdienstvertegenwoordiger praat me aan dat ik open moet staan voor allerlei betekenislagen in de koran.

De hotelbaas van het centraler dan centraal gelegen hotel Flor de Rivoli vindt dat de Fransen niet moeten zeuren als de pensioenleeftijd wordt opgekrikt van 62 (voor machinisten van 52 en voor balletdansers van 42) naar 64 en nog durft de Frans te protesteren als een verwende puber die zijn foon op school bij de conciërge moet inleveren.

Een kunstenaar in het kunstenaarsverzamelgebouw Rue Rivoli 59 legt me uit dat hij geheel zelfstandig op jacht is naar een uitgever voor zijn illustraties bij een boek van Kipling. Een net niet mensenschuwe suppoost in het – gratis toegankelijke – Musée de la vie Romantique deelt mijn verrassing bij het zien van de onbekende Nederlandse meester Henry Scheffer, die ondanks dat hij in Dordrecht werd geboren, hier gewoon een Fransman wordt genoemd. Met gitarist Lucas uit Brazilië heb ik een genoeglijk alle kanten op fladderend gesprek op een bankje in de zon voor de Sacré Coeur. We bespreken elkaars interesses en leefwijzen en spreken af het gesprek nog eens voort te zetten in Parijs, Porto of Groningen.

Frans, met die in het Nederlands al lang verouderde subjonctif, blijft voor de Friese Saks een moeilijke taal. Misschien net zo moeilijk als het Engels voor de Frans. De English Proficiency Index zet Frankrijk  even op zijn plaats: 34^e, zelfs na Italië en Hongarije. De adviezen spreken voor zich: niet meer films nasynchroniseren en zo de Franse puber de kans onthoudend al kijkend aan tweedetaalverwerving te doen en Franse docenten Engels opdragen evenveel tijd te besteden aan nascholing als ze nu kapotslaan aan pensioendemonstraties.

Dat onze Spanjetrip anders gaat worden is duidelijk. We volgen de ontwikkelingen in Nederland via de NOS-app en als ik mezelf wil frustreren via de ultimas noticias van El Pais; de datos actualizados zijn eenvoudiger te interpreteren. We ontmoeten Nederlanders die zich hebben uitgeput met vijf maanden rustig aan doen aan de costa’s. In El Campello, acht kilometers van Alicante vraag ik mijn buren: “Hoe fiets je het best naar Alicante?” “Ach, ik heb het geprobeerd maar die fietspaden hier zijn verschrikkelijk, ik heb het opgegeven.” Naar Alicante fietsend, begrijp ik hun antwoord steeds beter. Onaffe straten, onbegrijpelijke wegafsluitingen, afval en gebroken glas op plaatsen waar beter afvalbakken pasten. De algemene organisatiegraad in Spanje is lager dan die in Nederland. Ik bedenk een televisieformat waarbij mensen aan de Spaanse kusten tiny houses plaatsen zonder de autoriteiten te verwittigen. Mijn oudste broer waarschuwt me voor de gebrekkige Spaanse zorg. Ambulances zijn vaak slecht toegerust. Hygiëne laat te wensen over.

Als bewust facebookloze heb ik tijd. Psychiater Witte Hoogendijk meent in de Volkskrant dat rationalisten het het gemakkelijkst hebben in deze tijd. Dat herken ik. Ik blijf 20.000 Nederlandse tabaksslachtoffers per jaar in Nederland afzetten tegen de nieuwste aantallen Coronadoden. Het wil maar niet erg worden. Hoogendijk, ook een liefhebber van inkoppertjes natuurlijk, constateert dat je beter serieus nieuws kan volgen dan social media.

Als het woord lockdown in het Spaans en Nederlands wil binnendringen als spermatozoïden in, nou ja ik bedoel virussen in mannenlijven wordt het un asunto serio. Als derden mijn bewegingsvrijheid willen bepalen, hoe goed bedoeld ook, dan word ik onrustig. Terrassen en restaurants worden gesloten. Stranden no go areas. Supermarkten blijven het goed doen. De Lidl wil maar geen lege schappen vertonen. Frankrijk gaat grenzen in de gaten houden als overblijfmoeders schoolpleinen. Nederlandse verslaggevers blijven hardnekkig hun in de studio voorbereide antwoorden via gesloten vragen ontlokken aan vriendelijke Madrilenen. Camping sanitair wordt vaker geboend en gespoeld met bruistabletten. Het werkt. Blauwig wc-water stelt gerust als blauwe latex handschoenen aan zorgpersoneelhanden. Met pijn in het hart neem ik afscheid van katoenen zakdoeken en besef hoe smerig handen schudden en met schoenen huiskamers betreden eigenlijk is. Een schoonzus was de tijd ver vooruit door al jaren geen echte begroetingszoenen meer te geven maar kunstig met bijpassende plofgeluidjes samenvallende luchtverplaatsinkjes in de vorm van klapzoentjes.

Op afstand bepalen twee seniore muziekpikken en ik dat de Matthäus Passion, waarvoor we speciaal een stichtinkje hebben opgericht zal moeten worden afgelast. Godver, wat zal ik het openingskoor, het supermooie en uitgerekte Mache dich mein Herze rein en de vrolijke melodie van Gebt mir meinen Jesu wieder of Können Tränen meiner Wangen en het eindeloos repeterende en door een schitterende cello ondersteunde mantra van Komm süsses Kreuz so will ich sagen in de Sleense akoestiek missen op 5 april. Nog eentje dan: Mache dich, mein Herze, rein. Gelukkig word ik als Vrouw I me vraagt wanneer we de Matthäus-cd’s gaan afspelen.

In Valencia fietsen we door de stad en stuiteren tegen te hoge stoepranden als balletjes tegen geluidsranden in flipperkasten, maar wat is dat gaaf. Spanjaarden zijn in dubio: ze waarderen je fietslef maar ze haten het door jou veroorzaakte oponthoud. Op zondagmorgen met dik duizend man naar een recital in het Palau de les Arts Reina Sofia en daarna een drankje in het park. Mouwen opgestroopt en randen van de korte broek tot in de liezen omhoog geduwd om geen zonnestraaltje te missen. Op weg naar de haven en naar het strand in de opkomende wijk Nazaret passeren we een muur die het uitzicht belemmert. Halverwege een ingelast klimmuurtje. Ik vraag een passerende mevrouw, Luna, ernaar en ze vertelt me dat achter de muur een parkproject van 85 ha wordt ontwikkeld en dat een Institución des Deportes voor het klimmuurtje heeft gezorgd.

In de Jardín del Turia, het door Valencia meanderende park, wordt op zondag gewandeld, gefietst, gevolleybald, gejogd, gestept, gerugbyd, getai-chied, gevoetbald en gebaseballd dat het een lust is. Flatgebouwen, musea en koepelkerken kijken goedkeurend over de afscheidende muurtjes en houden toezicht als giraffen over dierentuinhekken. We pakken een boek en als luisteraars op poëzieavonden suffen wat weg  in bedachte werkelijkheden van Mark Haddon of Piet Oly.

Wil ik eens lekker schaterlachen dan pak ik Rutger Bregmans De meeste mensen deugen erbij en lees ik over gefileerde psychologische onderzoeken. Deze schrijver deugt. We wisten natuurlijk al dat in de sociale psychologie zo’n 50 % niet repliceerbare onderzoeken als normaal en, godbetert, acceptabel wordt beschouwd. Maar dat hij psychologie ergens vermakelijk straattoneel of volkstheater noemt en daarvoor naar mijn weten (nog) niet vervolgd wordt, geeft te denken over de beroepsgroep. Manipulaties, betaalde en/of vooraf geïnstrueerde proefpersonen, gebrekkig toezicht, het lijkt wel op hedendaags bankentoezicht. Bregman is een nieuwsgierige, interessante denker en goede vragensteller. Hij spant de kroon in het hoofdstuk over het mysterie van Paaseiland. Hij ontrafelt het raadsel van de supergrote beelden op een eiland waar geen bomen groeien. Kannibalisme, een stammenoorlog tussen de Lang-oren en de Kort-oren en een soort beeldenstorm completeren de ellende. Wetenschappers (archeologen, geologen, filosofen) bijten hun tanden erop stuk en publiceren de ene onzinanalyse na de andere. Maar dan maakt RB kennis met de naar Bach-cantates luisterende bloemetjesoverhemden dragende Jan Boersema (milieubioloog, met belangstelling voor geschiedenis en filosofie), die het logboek van de kapitein Roggeveen die in 1721 Paaseiland herontdekt had, even had gelezen en alle wetenschappelijke opvattingen die tot dan toe als waarheid waren beschouwd, op de kop zette.

Rood geverfde en van een middellijn voorziene fietspaden leiden ons langs smalle stranden naar Pinedo, zuidelijk van Valencia. Bamboestruiken filteren het zicht op slordige volkstuinen. Plastic stroken wapperen in de wind. In de verte containerschepen als kleurige dobbers. Strakblauwe lucht. We zien steeds vaker mountainbikers met zakdoeken voor de mond. Op de camping lezen we over Corona en de Amerikaanse battle van de bleached dentures, waarin Biden op overleven afstevent als een in plastic netten verstrikte zeehondenopa.

De OESO rapporteert dat Spanjaarden zowat de hoogste levensverwachting hebben. Daarnaast dat In Spanje de minste moorden worden gepleegd en dat er veel sociale ongelijkheid en armoe is.

We komen én fietsverhuurders tegen die geen puf hebben even een lekke band in goed geoutilleerde werkplaatsen te fixen, of natuurlijk de juiste binnenband ontberen, of, ‘lo siento, no tengo tiempo’ het is bijna 13.30 uur én een rijstboer. Alfonso Garçia legt ons graag de irrigatie van de rijstvelden uit en brengt ons, onder werktijd, naar het binnenmeer Albufera alwaar we kunnen zien hoe de schuiven werken die de waterlopen leiden en controleren. Alfonso begrijpt, gracias a dios, mijn krakkemikkige Spaans. Hij moet lachen als ik van een verhoging spring en enkeldiep wegzink in de vette, natte klei waarmee hij dijkjes maakt. Mijn fancy sneakers worden werkschoenen.

Zoals Martinus Nijhoff het ver in de vorige eeuw al zei: ‘Lees maar er staat niet wat er staat,’ zo zegt de Spaanse Nederlander Vincent Werner ‘No es lo que hay’ of in de titel van zijn e-book ‘It is not what it is, the real (S)pain of Europe’. Werner bekritiseert Spanje, maar dat doet hij uit liefde, hij werkt en woont al bijna 20 jaar in Barcelona. Zijn boek is bedoeld als een wake-up-call, hij wil Spanje een spiegel voorhouden. Als ervaringsdeskundige heeft hij nogal wat kritische noten gedistilleerd: de traagheid, bureaucratie, slappe arbeidsmoraal, gebrekkige talenkennis, vriendjespolitiek, financieel wanbeleid en ga maar door. Tegelijkertijd heeft Werner oog voor de positieve kanten van Spanje en roemt de vriendelijke Spaanse mensen, het schitterende klimaat, de kansen die het land heeft om uit te munten. Spanjaarden reageerden op Werner als kritische familieleden die elkaars falen en feilen en horkerigheden maar al te goed kennen en herkennen, maar het niet dulden wanneer derden daar een mening over verkondigen.

Werners boek is in 2018 uitgegeven als een e-boek en dat is voor de papierenboekverslinders meer dan jammer. In mijn omgeving worden die alleen maar gelezen door oude dametjes die ze zwart lezen omdat ze de boeken illegaal want zonder te betalen met elkaar uitruilen als puberjongens dat in de vorige eeuw in schoolfietsenhokken deden met seksboekjes.

We gaan op onderzoek. Via een onlinetalencursus bekwaam ik me in het Spaans. Dat valt voor een middenzestiger met meer dan gemiddelde belangstelling voor talen nog niet mee. Vierenzestig jaar oude geheugens werken soms als gootsteenfilters: natuurlijk blijft er wel eens iets achter, maar het meeste vliegt er ongehinderd door. De tweehonderd minilesjes, per dag ongeveer 15 minuten, leveren een redelijke, zij het voornamelijk passieve kennis van de taal op, maar de actieve component blijft ver en ver achter. Naast het doornemen van het ingenieus opgezette cursusmateriaal lees ik een Spaans boek: Intemperie van Jesús Carrasco met daarnaast de vertaling (De Vlucht) en weer daarnaast twee Prisma woordenboeken. Spaans zou een niet moeilijke taal zijn, hoor je veel mensen zeggen die ooit ergens hebben gelezen dat persoonlijke voornaamwoorden veelal achterwege blijven of dat de Spaanse werkwoorden op -ir, – ar en -er op dezelfde manier vervoegd worden in de futuro. Dat haal je de koekoek. Valencia, vamos!

Hoewel er enkele prima fietslaantjes zijn aangelegd biedt Valencia nog veel te weinig ruimte aan fietsers. Vanaf de achtste etage van El Mirador del Ateneo kijk je neer op Plaza Ayuntamiento: voor alle verkeersdeelnemers zijn er hulplijnen maar fietsers lijken niet te bestaan. Er zijn meer milieuslagen te maken: de stad is niet bepaald autoluw, de bussen zijn bijna allemaal diesels en stoplichten staan voor voetgangers korter op groen dan voor auto’s.

Op zondagmiddag zijn er matineeconcerten in het Palacia de les Artes Reina Sofia. Vandaag doet het Palacia moeite op een kreeft te lijken. Het concert is zo goed als uitverkocht. Tickets kosten slechts € 5,-. De 1.400 toeschouwers, toeristen, kinderen, Valencianen, allen muziekliefhebbers genieten van Dvořák en Montsalvatge. De ticketcontrole is extreem effectief zodat de plaatsen snel worden ingenomen. De akoestiek is excellent. De violisten van het Kamerorkest van de gemeente Valencia spelen staand. Dat maakt de sfeer minder statisch. De muziek klinkt prachtig.

Bussen en trams rijden tot vlakbij het strand. Het zand is fijn als straatmakersvulzand. Half oktober is het nog 27 graden. Toeristen en locals liggen op te kleine handdoeken te zonnen, te lezen of elkaar in te smeren. Door je oogharen zie je moderne varianten van taferelen van Jongkind en Israels. In de verte doen Spaanse vissers hun best om de aanvoer voor de Mercato Central veilig te stellen.

Op nationale feestdagen zijn musea in Spanje gratis. Niet dat dat direct een run oplevert, bepaald niet; we zien met knuppels (!) uitgeruste zaalwachters die urenlang staan te tinderen of facebook bijwerken. Het relatief kleine Museu de Belles Arts de Valencia heeft zalen middeleeuws tot modern werk. Picasso contrasteert met oude meesters als Valencia’s Ciutat Vella met Ciutat de les Arts & Les Ciènces. Museum IVAM heeft prachtige toiletten, Nederlandse schilders (Ket, Wilmink, Toorop) uit het interbellum en ruim geëxposeerde moderne kunst waar zaalwachters van gaan gapen. 

Het is 17.00 uur maandagmiddag zeven oktober 2019. De voordelen van een extra taal leren worden breed uitgemeten op straat. Een paar honderd mensen zitten stil te luisteren. Een TedTalk houdt voorbijgangers op de banken. Voertalen zijn Engels en Spaans. Behalve dat een extra taal de communicatie in stand kan houden en verbeteren, houdt het ook Alzheimer op afstand. Locatie is de wijk El Carmen. Hier is ook het mooie Centre del Carme, een cultuurpaleisje in een voormalig klooster. Dit museum bewijst dat bomvolle muren niet altijd een pre zijn, ze leiden maar af van het prachtige gebouw met de witte ruimtes die je automatisch tot contempleren brengen.

Valencia noemt zich evenals Sittard, Florence, Parijs, Hindeloopen en Brugge de stad van het licht. In het najaar kan nazomerlicht een brokkelige stenen muur in goud veranderen. Daarnaast is de agglomeratie V de stad van 1.8 miljoen mensen, een onneembare hoeveelheid wijken met honderden pleintjes en een kleine duizend straten en straatjes, sommige te klein voor haastige cartografen. Prima openbaar vervoer, een schone historische binnenstad, een interessante horeca en een aparte, twaalf kilometer lange tuin, Turia Jardin, die vroeger een rivier was en nu de stad in tweeën deelt. De gecultiveerde rivierbedding werd, na een overstroming in 1957, omgetoverd in een stedelijke oase, bedoeld voor sporters, recreanten, wandelaars, bejaarden, kinderen, hondeneigenaren en vooral toeristen die, betaald, in groepsverband een fietstochtje maken van een uur of drie en daarbij ongeveer 15 km kopstaart fietsen.

Het eindpunt van de fietstocht, net voor de haven, is de Stad van kunsten en wetenschappen, Ciutat de les arts y les Ciències, met bouwwerken van Calatrava, een waar hoogtepunt. Bruggenbouwer/architect Calatrava en Valencia werden samen beroemd door het operagebouw Palau de les arts Reina Sofia. Dit gebouw heeft evenveel bijnamen als Nederlandse adjectieven die dierenmishandeling aanduiden.

Niet alleen voor mensen die neigen naar het flexitarisme is stierenrennen in Spaanse straten een nare en wrede vertoning. Middeleeuws bijna. Ik begrijp het niet en wil met een open blik er een vinger achter krijgen waarom een beschaafd land, dat er wel in geslaagd is van Franco af te komen, dit soort vertier toestaat. Het is een wrede mix van traditie, plezier maken ten koste van dieren, opwinding, inspanning en machismo. De ogen ervoor sluiten is net zo effectief als het ontkennen van stikstofgevaren. In het Valenciaanse provinciestadje Lliria worden stieren vol overgave achterna gezeten. Stieren zitten opgesloten en worden dol gemaakt door vuurwerk dat achter hun trailer wordt afgestoken. Een paar honderd mannen staan de stier op te wachten en uit te dagen als klimaatontkenners Greta Thunberg. Zij hebben de kans door stalen spijlen een veilig heenkomen te zoeken. De stier doet zijn stinkende best er één te grazen te nemen. Je hoopt uit alle macht dat het hem lukt. Heel soms wordt een man doodgetrapt. Vrouwen, kinderen en ambulancemedewerkers kijken toe. Applaus klinkt als de stier bijna iemand aan de hoorns spiest. Jaarlijks miljoenen pasgeboren haantjes shredderen, melkkoeien na 5,5 jaar uitmelken naar het slachthuis leiden, stierkalfjes tot worst vermalen, plezierjacht en  vissen faciliteren is natuurlijk heel wat anders.

In de avondoptocht van La dia de la Comunidad in Valencia zie je nog rode banieren die herinneren aan de tijd van Marcus Bakker, Mao Zedong en Ina Brouwer: in Spanje zijn nog communisten. Muziek, buikdanseressen, een versierde wagen met Muzelmannen, antifascisten, extreemrechtse feestverstierders, een stoet communisten, LHBT’ers, regionalisten, veel pelotons ME’ers, lokale politie, nationalisten, populisten, hordes gezagsdragers en veel toeristen maken er een waar carnaval van. Zeker, er zijn overdag enkele spanningen, maar de politie weet door de demonstranten te scheiden, erger te voorkomen.

Valencia heeft uitstekend openbaar vervoer, taxi’s zijn niet idioot duur en fietsen is in opkomst. Stations hebben behalve ticketautomaten, vaak van mahoniehouten lambriseringen voorziene, loketten, waarachter goedgeluimd personeel zit. Aarzelend als opkomend verzet tegen stierenmishandeling, worden fietsroutes aangelegd, soms zelfs met terechte snelheidsbeperkende maatregelen voor snelverkeer. In elke straat lijkt een fietsverhuurder te zitten. Er is een zeer uitgebreid metronetwerk dat tot ver voorbij Valencia’s centrum gaat. Noordwestelijk tot zelfs 25 km.

Aan de uiterste westzijde van de baai in San Sebastian zijn drie stalen sculpturen tegen de rotsen geprikt als punaises op een planbord. Of ze symbool staan voor de Euro’s die Spanje binnenstromen, vraag ik een Spaanse meneer in mijn tussen A1 en A2 zwevende Spaans. Eerst begrijpt hij me niet. Even later stapt hij op me af en zegt verrast nu de gelijkenis met het € – teken te zien. Hier vlakbij een interessant soort Land Art (of Wind Art). Door vijf buizen die op een pleintje uitkomen wordt op onverwachte momenten harde wind geblazen, veroorzaakt door verhoogde luchtdruk die ontstaat door tegen de rotsen beukende golven. Vrouwen met pit gaan er wijdbeens boven staan en laten de wind doen wat ooit Marilyn Monroe hen op een foto voordeed. San Sebastian of Donostia is een heel mooie stad. Net voorbij de Pyreneeën met zijn harde, gemene uitlopers die racefietsers kunnen plagen, prikken en kwellen als Palestijnse humor rabbijnen. Aan de Atlantische Oceaan met de Kontxa Baai zijn zachtgouden stranden waar een parasol € 18,- per dag doet. Tussen 11.00  en 14.00 uur is hier een interessant verschijnsel te zien. Duizenden mensen lopen als mieren of beter pinguïns of nog beter de laatste katholieken in een soort mars, colonne of processie langs de waterkant. Van oost naar west en van west naar oost, zorgvuldig beide lichaamszijden beurtelings aan de zon gunnend. Rustig maar niet slenterend, opgewekt maar niet schaterlachend, ongeordend maar niet chaotisch, overduidelijk met een door niemand betwiste bedoeling maar nooit blindelings. Het lijkt wel automatisch, bijna een natuurverschijnsel. Op de kaart bekeken loopt de rivier Urumea de stad uit als de pisbuis uit een mannenlijf. Grote parken vormen de groene longen. Een schitterende fietsbaan, de caril rojo, brengt de fietser waar hij maar wil zijn. Natuurlijk is er een handvol musea, maar er is ook het Tabakalera, een Internationaal Centrum van Hedendaagse Cultuur. Een groot en mooi gebouw aan de Urumea en vlak naast de spoorlijn. Op het plein ervoor wordt de bezoeker strak voorbijgekeken door een prachtgraffito van een traditioneel geklede, serieus kijkende Afrikaanse vrouw. Het Tabakalera is geen museum. Desalniettemin zijn er interessante exposities. Nu een overzicht van Filmische Fotografie van Eloy de la Iglesia, Oscuro Objeto de deseo (obscure gewenste objecten). Indringende foto’s. Een kolossaal en een hele muur dominerend jongensportret zoals elke man zich graag herinnert, compleet met navelpluis. Iets verder een bloedstollende injectienaald die mannen nachtmerries bezorgt. Om de hoek een vrolijk makende binnenhuis graffito op een bont beschilderde ateliervloer die bij kijkers glimlachen tevoorschijn tovert als  de afschaffing van dividendbelasting bij ceo’s.